Historia cytadeli w Grudziądzu
Po I rozbiorze Polski w 1772 roku Pomorze Nadwiślańskie znalazło się w większej części pod panowaniem pruskim. Stojąc przed groźbą polskich prób odzyskania utraconych terenów król Fryderyk II uznał, że budowa twierdzy stała się palącą potrzebą, zwłaszcza że Gdańsk i Toruń ze swoimi wielkimi twierdzami nie zostały włączone do Prus a przestarzale fortece w Tczewie i Malborku były trudne do rozbudowy i zbyt oddalone od granicy państwa. Zaprojektowanie nowej twierdzy i kierownictwo budowy powierzył król Magdalene Touros hrabiemu d’Heinze. Umocnienia miały powstać na kępie wiślanej w Grabowie, niedaleko Kwidzyna. Projekt twierdzy powstał już w 1773 roku. W 1774 roku rozpoczęto prace budowlane. W 1775 roku hrabia d’Heinze został odwołany ze stanowiska w niejasnych okolicznościach (jako powód podano zły stan zdrowia). Na jego miejsce król powołał kapitana Paula von Gontzenbacha. Natychmiast okazało się, że roboty budowlane na kępie wiślanej napotkają na olbrzymie trudności techniczne. Wyspa była podmokła, piaszczysta a jej linia brzegowa ulegała ciągłym zmianom zależnym od silnego prądu wiślanego. Przystąpiono do palowania wyspy i ziemnych prac przygotowawczych, roboty kontynuowano przez cały 1775 rok. Powódź na początku 1776 roku zniszczyła jednak prawie całkowicie wykonane z wielkim trudem umocnienia. Skłoniło to Gontzenbacha do zasugerowania Fryderykowi II zmiany lokalizacji.
Za miejsce budowy wybrano teren położony na skarpie wiślanej na północ od
miasta i zamku w Grudziądzu (na wysoczyznowej Kępie Nowej Wsi, zwanej
obecnie także Kępą Forteczną). Fryderyk II osobiście wizytował teren
przyszłej budowy dnia 6 czerwca
1776 roku i dzień ten oficjalnie uznano za początek budowy twierdzy. Pamiątkowy
kamień z tą datą znajduje się w Muzeum Miejskim w Grudziądzu a kopia
– na dziedzińcu cytadeli. Prace rozpoczęto jednak już wiosną 1776 roku
od niwelacji terenu, zasypywania licznych źródeł i wąwozów oraz palowania
terenu w obszarach podmokłych. Prace murarskie rozpoczęto w sierpniu tego
roku, wykorzystując zapasy materiałów, siły roboczej i pieniędzy
zgromadzonych jeszcze dla celów budowy umocnień w Grabowie. Ogólnie przyjęto
system budowy poczynając od południa, od murów donżonu. Następnie wznoszono
bastiony i raweliny, na samym końcu zaś drogę krytą i lunety. W tym samym
systemie kopano chodniki podziemne, zaczynając od południa, od chodników
komunikacyjnych donżonu i bastionów, początkowo szalując je drewnem, dopiero
docelowo obmurowując „w cegle”. W 1777 roku kontynuowano
niwelowanie terenu, umacniano także stale osuwającą się skarpę wiślaną.
Częściowo wymurowano kazamaty południowych kleszczy donżonu oraz bastion I.
W 1778 roku kontynuowano wznoszenie kazamat donżonu i bastionów. Z powodu
trwającej właśnie wojny o sukcesję bawarską prace budowlane uległy
znacznemu spowolnieniu. Dopiero w 1780 roku przystąpiono do intensywnych robót.
W większości wzniesiono donżon, położono fundamentu Wielkiego Magazynu a
także w dużej części wymurowano podziemne
chodniki komunikacyjne. Do 1782 roku ukończono prawie cały donżon, większość
bastionów. W latach 1783-84 ukończono budowę bastionów i rozpoczęto
murowanie rawelinów, rozpoczynając od rawelinu I i IV (bowiem przez nie
prowadziły bramy wjazdowe). Intensywnie murowano galerię komunikacyjną w
przeciwskarpie i rozpoczęto kopanie chodników kontrminowych pod stokiem (w dużej
części były już obmurowane). W 1785 roku twierdza była praktycznie gotowa
za wyjątkiem niektórych obmurowań rawelinów i lunet oraz obwałowań
ziemnych. Gotowych było także prawie 10 km tuneli podziemnych (z planowanych
około 58 km). W 1786 roku zakończono budowę twierdzy właściwej, co zbiegło
się ze zgonem króla. W opracowaniach dotyczących budowy twierdzy podawane są
różne kwoty dotyczące kosztów budowy. W 1791 roku Gontzenbach przedłożył
królowi Fryderykowi Wilhelmowi II rachunek dotyczący budowy (bez wydatków
Kamery w Kwidzynie) opiewający na 3.670.204 talary. Łączny koszt przekraczał
prawdopodobnie 4 miliony talarów. W latach 1788-90 wybudowano potężne dzieło
rogowe mające bronić newralgicznego podejścia do fortecy od strony miasta. Na
początku XIX wieku przystąpiono do budowy dzieła koronowego na północnym
froncie obrony. Ze względów finansowych nie przekroczyły poziomu fundamentów.
W latach 1803-06 wzniesiono na tym odcinku kleszczowe słoniczoło o narysie
poligonalnym. Już wkrótce miała przejść twierdza chrzest bojowy, odgrywając
ważną rolę w trakcie wojen napoleońskich