Fortyfikacje południowego frontu nizinnego

    Dla ochrony międzypola między Strzemięcinem a Księżymi Górami wzniesiono forty piechoty: fort Las Miejski oraz fort Gać (1896-98), po obu stronach drogi do Radzynia Chełmińskiego. Na przedpolu znajdował się Las Miejski i podmokły obszar (na terenie otaczającym Rów Hermana). Forty miały potężne schrony piechoty, o grubości betonowych ścian 2,5 m, stropu - 3 m. Schrony były odporne nawet na trafienia najcięższymi pociskami 420 mm (choć armia rosyjska - potencjalny agresor - nie dysponowała takimi działami). Obsadę fortu stanowiło 280 żołnierzy i oficerów. Schrony otoczone były spłaszczonym wałem i płytką fosą. W wale czołowym umieszczono także 1-komorowe wartownie dla 12 żołnierzy a w 1914 roku po 3 dodatkowe wartownie o sklepieniach wzmocnionych sklepieniem z blachy falistej.
   W latach 1898-99 na wydmie wybudowano także półpancerną baterię Leśny Dwór (SLB-4), podobną do baterii na Strzemięcinie. Obiekt o konstrukcji żelbetonowo-betonowej miał rozplanowanie zbliżone dla baterii artylerii nadbrzeżnej. Mieścił 3 działa płaskotorowe o kalibrze 105 mm w wieżach pancernych. Grubość pancerza wieży wynosiła 8 cm z przodu i góry i 4 cm od tyłu. Szybkostrzelność wynosiła 9 strzałów na minutę. Zasięg strzału zwykłym granatem 10,8 km, szrapnelem 8,5 km, kartaczem 0,6 km. Waga wieży wynosiła 19 ton. Wieże obracały się w zakresie 360 stopni, od strony przedpola były osłonięte betonowym przedpiersiem, płaskim wałem i płytką fosą z drutem kolczastym i kratą forteczną. W poprzecznicach umieszczono magazyny amunicyjne i pomieszczenia dla załogi. Na prawej flance znajdowało się odkryte betonowe stanowisko obserwacyjne (w oddzielnym bloku), na lewej flance - stanowisko obserwacyjne w nieruchomej kopule pancernej wz. 96 ("lekkiej"). Grubość ścian wieży ze stali niklowej wynosiła 10 cm. Załogę baterii stanowił 1 oficer, 8 podoficerów, 37 kanonierów i 4 obserwatorów.
   Na zapolu, przy obecnej ulicy Żwirki wybudowano potężny schron amunicyjny o grubości stropów 3 m. Przy szosie radzyńskiej usytuowano 2 betonowe stanowiska dla armat 53 mm w przewoźnych wieżyczkach. Ostatnim elementem frontu nizinnego był wybudowany w latach 1905-1906 fort Tuszewo, wypełniający lukę między Księżymi Górami a fortem Gać.

Fort Las Miejski - obwałowania w dobrym stanie, w fosie pozostałości po słupkach do umocowania drutu kolczastego. Schron piechoty z wysadzoną fasadą stanowi imponującą ruinę, dobrze ukazującą strukturę budowli. Dobrze zachowana lewa i środkowa wartownia. Prawa wartownia pozbawiona jest wzmacniającej sklepienie blachy falistej i ceglanego bloku wejściowego. Dobrze zachowana wartownia obrony wjazdu, nietypowo umieszczona na zewnątrz wału głównego zaplecza. Fort dostępny do zwiedzania.

Fort Gać - całkowicie zburzony. Na jego miejscu wybudowano bloki osiedla Lotnisko. Zachowany drobny fragment wału szyi fortu oraz schron Tobruk wbudowany niegdyś w wał fortu, obecnie na trawniku przed boiskiem szkolnym tuż przy ul. Nauczycielskiej.

Bateria półpancerna Leśny Dwór - dobrze zachowana. Brak wież armatnich a także kopuły obserwacyjnej na lewym skrzydle (miejsce to jest wysadzone). Otwarte stanowisko obserwacyjne - w niewielkim oddaleniu od korpusu baterii - dobrze zachowane. W poprzecznicach unikalne w twierdzy grudziądzkiej zasłony pancerne, ocalałe z powodu uprzedniego zamurowania.  Bateria dostępna do zwiedzania.

Schron amunicyjny - dobrze zachowany. Destrukcja nasypu ziemnego nad prawą częścią schronu. Po opuszczeniu przez wojsko stanowi siedzibę klubu jeździeckiego. 

Fort Tuszewo - całkowicie zburzony przy rozbudowie lotniska.

powrót